Dự luật thuế và chi tiêu do Tổng thống Donald Trump đề xuất có thể khiến các công ty khai thác khoáng sản quan trọng của Mỹ gặp nhiều khó khăn hơn trong việc cạnh tranh với Trung Quốc. Nguyên nhân là vì dự luật loại bỏ khoản tín dụng thuế được thiết kế để thúc đẩy sản xuất nội địa các khoáng sản như niken, đất hiếm – những nguyên liệu thiết yếu cho thiết bị điện tử và vũ khí công nghệ cao.

Trong bối cảnh các nhà lập pháp Đảng Cộng hòa và Trump muốn cắt giảm hỗ trợ của chính phủ dành cho các dự án năng lượng xanh, Hạ viện Mỹ đã loại bỏ khoản tín dụng thuế được gọi là 45X vào tháng trước. Hiện Thượng viện đang thảo luận về dự luật này. Khoản tín dụng từng được ban hành trong Đạo luật Giảm lạm phát (IRA) năm 2022 do chính quyền Biden đưa ra, nhằm khuyến khích hoạt động khai thác và chế biến các khoáng sản thiết yếu, đồng thời hỗ trợ các dự án năng lượng mặt trời, pin và gió.

Phiên bản dự luật được Hạ viện thông qua đã đặt các ưu đãi dành cho tua-bin gió ngang hàng với ưu đãi cho các dự án khai khoáng – lĩnh vực đang được xem là cốt lõi đối với an ninh quốc gia. Tuy nhiên, nhiều công ty khai khoáng cho rằng họ đang trở thành “người bị thiệt hại” trong cuộc đấu chính trị về chính sách năng lượng tái tạo.

Khoản tín dụng 45X hiện đang là một phần của ngân sách liên bang, nhưng Văn phòng Ngân sách Quốc hội vẫn chưa đưa ra đánh giá chính thức về khoản tiết kiệm nếu khoản này bị xóa bỏ. Các thành viên Đảng Cộng hòa đang tích cực tìm cách giảm chi tiêu để tài trợ cho các ưu tiên khác như cắt giảm thuế, tăng chi tiêu quốc phòng và cân bằng ngân sách. Nhóm Tự do tại Hạ viện còn tuyên bố họ sẽ tìm cách “làm suy yếu hoặc loại bỏ” các điều khoản trong IRA.

Các công ty khai khoáng cho biết họ không thể cạnh tranh với Trung Quốc nếu mất đi khoản ưu đãi này. Bắc Kinh kiểm soát phần lớn thị trường đất hiếm toàn cầu, và từng nhiều lần sử dụng ưu thế này như một công cụ chiến lược, bao gồm việc tạm ngừng xuất khẩu, thao túng giá và gây áp lực lên chuỗi cung ứng toàn cầu.

Giới khai khoáng – vốn có khuynh hướng bảo thủ – giờ đây lại đang cần đến sự hậu thuẫn từ Washington để có thể phát triển, thậm chí là tồn tại. Mỏ cobalt duy nhất ở Mỹ đã phải đóng cửa sau khi giá kim loại này bị các công ty Trung Quốc đẩy xuống thấp trên thị trường quốc tế.

“Nếu không có khoản tín dụng thuế đó, nhiều nhà sản xuất khoáng sản quan trọng ở Mỹ sẽ có nguy cơ phá sản,” KaLeigh Long, CEO của Westwin Elements – đơn vị đang xây dựng nhà máy lọc niken thương mại đầu tiên của Mỹ – cho biết. Long nói thêm rằng các khoản vay của công ty được thiết kế dựa trên giả định rằng khoản tín dụng sẽ tồn tại lâu dài. Tháng trước, cô đã gửi thư đến Thượng viện để kêu gọi giữ lại chính sách này, được đồng ký bởi 30 lãnh đạo ngành.

Mọi điều chỉnh của Thượng viện đối với dự luật sẽ phải được thống nhất với Hạ viện trước khi chuyển đến Trump. Một số nghị sĩ Cộng hòa thừa nhận chưa đọc hết dự luật trước khi bỏ phiếu, bao gồm Marjorie Taylor Greene (Georgia) và Mike Flood (Nebraska).

Phiên bản dự luật của Hạ viện cũng bao gồm khoản tài trợ 2.5 tỷ USD cho các dự án quốc phòng và 500 triệu USD cho chương trình cho vay khai thác mỏ của Lầu Năm Góc – dù nhiều dự án mỏ lớn có chi phí vượt xa các mức này.

Toàn bộ các nghị sĩ Dân chủ Hạ viện đã bỏ phiếu phản đối, với lý do dự luật cắt giảm thuế cho người giàu và sẽ làm tăng thâm hụt, đồng thời yêu cầu giảm chi tiêu cho y tế, giáo dục, nghiên cứu khoa học và an sinh xã hội.

“Vấn đề này hiện chưa được chú ý tại Quốc hội, nhưng nó sẽ trở nên rất rõ ràng trong vài năm tới khi chúng ta đối mặt với tình trạng thiếu hụt khoáng sản,” Jeff Green, một chuyên gia tư vấn ngành khoáng sản nhận định.

Thượng nghị sĩ John Hickenlooper (Dân chủ - Colorado), người từng ủng hộ IRA năm 2022, cảnh báo việc loại bỏ tín dụng thuế 45X sẽ “giết chết việc làm” và chỉ phục vụ cho việc giảm thuế cho giới siêu giàu – một “thỏa thuận tồi” cho quốc gia.

Dù Trump từng ký một sắc lệnh hành pháp nhằm thúc đẩy ngành khai khoáng trong nước, ông vẫn chưa bình luận gì về tranh cãi liên quan đến khoản tín dụng 45X. Một quan chức Nhà Trắng cho biết chính quyền chỉ ủng hộ các điều khoản IRA nếu chúng phục vụ đúng các ưu tiên của tổng thống.

“Khoản tín dụng thuế này mang lại cho các dự án trong nước một lợi thế cạnh tranh rất lớn – tương tự như những gì Trung Quốc đang làm cho doanh nghiệp của họ,” Alex Grant, CEO của Magrathea – công ty xử lý magiê – cho biết. Trung Quốc hiện kiểm soát phần lớn sản lượng kim loại này, vốn được sử dụng trong hợp kim thép và nhôm.

Abigail Hunter, giám đốc điều hành tại Trung tâm Chiến lược Khoáng sản Quan trọng thuộc SAFE, mô tả khoản tín dụng 45X là “công cụ duy nhất hiện nay có thể giúp ngành chống lại các hành vi thao túng thị trường.”

Phiên bản của Hạ viện cũng loại bỏ các khoản cấp vốn còn lại từ IRA dành cho Văn phòng Chương trình Cho vay (LPO) thuộc Bộ Năng lượng – cơ quan đã phê duyệt hàng tỷ USD cho các dự án lithium ở Nevada từ các công ty như ioneer và Lithium Americas. Việc LPO có nguy cơ bị giải thể đã khiến một số công ty lo ngại, theo các báo cáo của Reuters hồi tháng 8.

Trong khi đó, các thượng nghị sĩ Cộng hòa đang cân nhắc gia hạn một số tín dụng thuế dành cho năng lượng xanh, đặc biệt là với những dự án có quy mô đầu tư lớn, dù vẫn chưa có cam kết cụ thể nào.

Với Mahesh Konduru – CEO của Momentum Technologies, công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực xử lý khoáng sản – tín dụng thuế là cách để chính phủ Mỹ thể hiện sự ủng hộ với ngành: “Chúng ta cần những công cụ đúng đắn để xây dựng, nuôi dưỡng và phát triển chuỗi cung ứng khoáng sản ngay tại Hoa Kỳ,” ông nhấn mạnh.