Các quốc gia phát triển như châu Âu và Bắc Mỹ đang đứng trước thách thức kép: nợ công ngày càng gia tăng và dân số già hóa. Trong tình hình này, phong trào "degrowth" - một ý tưởng khuyến khích việc giảm tiêu thụ và sản xuất để bảo vệ môi trường - từng được quan tâm như một giải pháp bền vững, đã nhanh chóng mất sức hút. Giờ đây, trọng tâm của các chính trị gia chuyển sang việc tìm cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế như một lối thoát duy nhất. Điều này trở nên cấp bách hơn khi không chỉ giải quyết được vấn đề nợ nần mà còn đối phó với những áp lực về lực lượng lao động trong bối cảnh dân số già hóa.

Dù việc tăng trưởng kinh tế là điều cấp thiết, nhưng không có chính trị gia nào đang đưa ra những chính sách thực sự có thể tạo ra kết quả hiệu quả. Lý do là vì chủ nghĩa dân túy thường ngăn cản các nhà lãnh đạo thực hiện những cải cách cần thiết cho sự phát triển kinh tế bền vững trong tương lai.

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây với Tổng biên tập Bloomberg News, cựu Tổng thống Donald Trump khẳng định rằng việc tăng trưởng kinh tế sẽ giúp giải quyết nợ công do chính sách chi tiêu và cắt giảm thuế của ông. Trump đề xuất áp dụng các mức thuế cao nhằm khuyến khích các công ty sản xuất nhiều hơn tại Mỹ, từ đó tăng nguồn thu ngân sách. Tuy nhiên, các nhà kinh tế tỏ ra hoài nghi, bởi thuế quan thường gây thiệt hại cho người tiêu dùng và không có lịch sử thành công trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế đáng kể.

Hầu hết các nhà kinh tế đều nghi ngờ rằng thuế quan có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế như cựu Tổng thống Trump đề xuất. Mặc dù ý tưởng đưa sản xuất trở lại khu vực Trung Tây nước Mỹ có thể nghe hấp dẫn, nhưng ba yếu tố chính là vốn, lao động và năng suất ở vùng này chưa đáp ứng đủ điều kiện. Đồng thời, việc so sánh với sự phát triển nhanh chóng của Trung Quốc trong những thập kỷ qua là thiếu thực tế, vì Trung Quốc trước đó là một nền kinh tế nghèo, chưa công nghiệp hóa. Ngược lại, nền kinh tế Mỹ đã đạt đến mức độ phát triển cao, nơi công nghệ đã thay thế hầu hết các công việc sản xuất năng suất thấp, khiến việc quay lại mô hình sản xuất truyền thống khó có thể tạo ra tăng trưởng bền vững.

Việc đầu tư thêm vốn vào sản xuất có thể mang lại những lợi ích đáng kể cho các nền kinh tế còn nghèo, nhưng khi đã đạt đến mức phát triển cao, chiến lược này trở nên kém hiệu quả. Khi nền kinh tế tăng trưởng, lợi ích từ việc thêm vốn sẽ dần giảm sút, khiến tốc độ tăng trưởng chậm lại. Điều này đặt ra thách thức cho các quốc gia, bao gồm cả Trung Quốc, trong việc tìm kiếm các phương thức mới để thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Các chính sách hiện tại cần tập trung vào đổi mới công nghệ, cải cách cơ cấu và tạo ra môi trường thuận lợi cho sự sáng tạo, nhằm đảm bảo rằng nền kinh tế không chỉ tránh được tình trạng tăng trưởng chậm mà còn có thể phát triển mạnh mẽ trong tương lai.

Nền kinh tế Hoa Kỳ đã vượt trội hơn các nền kinh tế lớn khác trong nhiều thập kỷ qua

Nền kinh tế Mỹ đã đạt đến giai đoạn phát triển này từ nhiều thập kỷ trước. Những gì còn lại trong sản xuất tại Mỹ đều được thực hiện với ít người hơn và có năng suất cao. Những công việc sản xuất tay nghề thấp từ lâu đã được thay thế bằng công nghệ hoặc chuyển ra nước ngoài, một phần vì những công việc này không tạo ra đủ giá trị kinh tế để trả lương cao.

Không rõ Trump muốn đưa những loại công việc sản xuất nào trở lại Mỹ. Ứng viên phó tổng thống JD Vance đã gợi ý rằng Mỹ có thể cần thêm các nhà máy sản xuất lò nướng bánh mì, nghĩa là thêm nhiều công việc sản xuất thâm dụng lao động và tay nghề thấp. Và điều đó có thể thúc đẩy tăng trưởng, nhưng chỉ trong những điều kiện nhất định, chẳng hạn như nếu hầu hết người lao động hiện đang làm những việc kém năng suất hơn, như công việc nông nghiệp thế kỷ 19.

Hơn nữa, tỷ lệ thất nghiệp ở Mỹ đã thấp, vì vậy sẽ không có đủ lao động dư thừa để lấp đầy các công việc sản xuất tay nghề thấp như làm lò nướng bánh mì. Nếu nhiều công nhân hiện tại rời bỏ công việc của họ để chuyển sang sản xuất lò nướng bánh mì, thì có khả năng nhiều người sẽ không đạt năng suất cao như trước. Lý do là những công việc mà họ rời bỏ có thể mang lại giá trị kinh tế cao hơn, và chuyển sang một công việc tay nghề thấp hơn có thể làm giảm tổng năng suất lao động của họ.

Vance có thể sẽ lập luận rằng không thể chỉ nhìn vào con số này để đánh giá tình hình lao động, vì tỷ lệ tham gia lực lượng lao động của nam giới trong độ tuổi lao động đã giảm đáng kể. Ông cho rằng việc khôi phục số lượng nam giới tham gia lực lượng lao động là cần thiết để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, nhưng sẽ không đủ để bù đắp cho các khoản nợ mà cựu Tổng thống Trump đề xuất. Mặc dù sự giảm sút trong lực lượng lao động nam là một vấn đề nghiêm trọng cả về kinh tế lẫn xã hội, nhưng vẫn cần làm rõ nguyên nhân của tình trạng này—liệu có phải do thiếu việc làm hay không?

Vậy điều gì sẽ làm cho một nền kinh tế phát triển mạnh mẽ hơn? Đối với các quốc gia đã phát triển như Mỹ hay nhiều quốc gia châu Âu, chỉ có hai yếu tố: nhiều người lao động hơn và năng suất tốt hơn.

Yếu tố đầu tiên là khó xảy ra trong bối cảnh chính trị hiện tại. Vì vậy, không sai khi nói rằng đổi mới chính là là yếu tố quan trọng giúp nâng cao hiệu quả kinh tế, bao gồm phát triển sản phẩm mới và cải tiến quy trình sản xuất. Mỹ đã từng chứng kiến tốc độ tăng trưởng nhanh hơn so với nhiều quốc gia phát triển khác nhờ vào các yếu tố như thị trường vốn sâu rộng, chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R&D), thị trường lao động linh hoạt, và khả năng đổi mới cũng như thích ứng với những thay đổi trong môi trường kinh tế và công nghệ. Để đạt được sự phát triển bền vững, các chính sách cần chú trọng vào việc khuyến khích đổi mới, đầu tư vào nguồn nhân lực và tạo ra môi trường thuận lợi cho sự phát triển của doanh nghiệp.

Có một số tranh luận về việc chính phủ nên tham gia trực tiếp vào đổi mới như thế nào. Một số ý kiến cho rằng chính phủ, như DARPA (Cơ quan Dự án Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến), nên đóng vai trò chính trong việc phát triển đổi mới sáng tạo. Tổng thống Joe Biden trước đó cũng đã cố gắng điều hướng sự đổi mới vào các lĩnh vực cụ thể, thông qua trợ cấp và thuế quan nhằm thúc đẩy công nghệ xanh. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cho rằng khu vực tư nhân cũng đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình đổi mới. Khu vực tư nhân có khả năng dựa trên giá cả thị trường và khả năng chấp nhận rủi ro để phát triển và đưa các ý tưởng mới ra thị trường. Các doanh nghiệp tư nhân thường nhanh nhạy hơn trong việc phát hiện và đáp ứng nhu cầu của người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy sự lan tỏa của công nghệ mới trong nền kinh tế.

Giải Nobel năm nay đã vinh danh các nhà kinh tế vì công trình của họ về những nguyên nhân khiến một số quốc gia phát triển nhanh hơn những quốc gia khác. Nghiên cứu của họ chủ yếu tập trung vào các quốc gia đang phát triển, nơi phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Bằng cách phân tích các yếu tố như chính sách kinh tế, đầu tư cơ sở hạ tầng, giáo dục và vai trò của thể chế, họ đã đưa ra những hiểu biết quan trọng về cách thức tạo điều kiện cho sự phát triển. Mặc dù nghiên cứu chủ yếu hướng đến các quốc gia đang phát triển, nhưng nó cũng cung cấp những bài học quý giá cho các quốc gia đã phát triển. Những quốc gia này có thể áp dụng những kinh nghiệm thành công từ các nước khác để duy trì sự đổi mới, cải cách các thể chế kinh tế và phát triển nguồn nhân lực, từ đó thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững trong bối cảnh toàn cầu ngày càng biến động.

Đối với cả các nước phát triển hay đang phát triển, Các thể chế, bao gồm chính phủ và luật pháp, có thể tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của khu vực tư nhân bằng cách thúc đẩy một thị trường lao động linh hoạt. Các luật phá sản không trừng phạt quá nặng đối với những người thất bại cũng rất quan trọng. Khi người thất bại trong kinh doanh không phải đối mặt với những hậu quả quá nặng nề, họ sẽ có cơ hội học hỏi từ sai lầm và tái khởi động với những ý tưởng mới. Điều này khuyến khích sự đổi mới và tạo ra một môi trường khởi nghiệp tích cực hơn. Các quan chức châu Âu đang gặp khó khăn trong việc tìm ra giải pháp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, và điều này có thể liên quan đến việc họ cản trở sự phát triển của công nghệ như trí tuệ nhân tạo (AI). Cuối cùng, văn hóa cũng đóng một vai trò quan trọng. Canada, mặc dù có các thể chế tương tự như Mỹ, nhưng lại phát triển chậm hơn do có xu hướng thận trọng hơn trong việc chấp nhận rủi ro. Sự cởi mở với sự thay đổi và khả năng chấp nhận rủi ro là điều cần thiết để thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng kinh tế.

Làn sóng dân túy đang nổi lên ở Mỹ, với nhiều chính trị gia kêu gọi các chính sách bảo vệ nhóm lợi ích nhất định thông qua thuế quan và rào cản thương mại. Tuy nhiên, những động thái này không chỉ phản ánh mong muốn quay trở lại một thời kỳ "hoàng kim" mà còn đặt ra mối đe dọa nghiêm trọng đối với sự phát triển kinh tế trong tương lai. Cần lưu ý rằng việc tập trung vào việc bảo vệ lợi ích của một bộ phận mà không tính đến nhu cầu và xu hướng của nền kinh tế toàn cầu có thể dẫn đến sự trì trệ và giảm khả năng cạnh tranh của Mỹ. Kế hoạch thuế quan mà cựu Tổng thống Trump đề xuất được coi là một ví dụ điển hình về việc từ chối những nguyên tắc đã giúp nền kinh tế Mỹ phát triển mạnh mẽ. Để bảo đảm tăng trưởng bền vững, Mỹ cần từ bỏ các chính sách dân túy và thay vào đó chấp nhận sự đổi mới, đầu tư vào công nghệ mới và khuyến khích tinh thần khởi nghiệp, nhằm thích ứng tốt hơn với những thay đổi trong bối cảnh kinh tế toàn cầu.