Sau khi tuyên bố sẽ tung ra "đòn lớn," Tổng thống Donald Trump đã ký sắc lệnh vào ngày 13 tháng 2, yêu cầu chính quyền đề xuất một loạt thuế quan đối ứng mới, có thể làm thay đổi quan hệ thương mại của Mỹ với thế giới. Nếu hàng hóa từ nhiều quốc gia vào thị trường Mỹ bị đánh thuế cao hơn, nguy cơ lạm phát tại Mỹ sẽ gia tăng, trong khi tăng trưởng kinh tế toàn cầu có thể bị kìm hãm. Howard Lutnick, ứng viên Bộ trưởng Thương mại do Trump đề cử, cho biết các đề xuất này có thể được công bố vào đầu tháng Tư.

Thuế quan đối ứng là gì?

Trong thương mại, "đối ứng" thường ám chỉ các biện pháp mà cả hai bên áp dụng để đảm bảo công bằng trong giao thương song phương. Trong nhiều thập kỷ qua, điều này chủ yếu đồng nghĩa với việc giảm rào cản thương mại. Tại Mỹ, Đạo luật Thỏa thuận Thương mại Đối ứng năm 1934 đã đánh dấu sự chấm dứt của thời kỳ bảo hộ thương mại và cho phép Mỹ cùng các đối tác đàm phán cắt giảm thuế quan.

Thuế quan Hoa Kỳ theo thời gian

Trump và các cố vấn của ông cho rằng nhiều đối tác thương mại đang tạo lợi thế cho doanh nghiệp nước họ, gây bất lợi cho các nhà sản xuất Mỹ. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Bộ trưởng Thương mại Wilbur Ross từng đề xuất Mỹ nên tăng thuế nhập khẩu để phản ánh mức thuế mà các nước khác áp lên hàng hóa Mỹ. Theo hệ thống thương mại "lý tưởng" này, Mỹ chỉ giảm thuế khi các đối tác cũng thực hiện điều tương tự.

Thuế quan đối ứng sẽ hoạt động như thế nào?

Theo một bản ghi nhớ từ Nhà Trắng, thuế nhập khẩu mới sẽ được điều chỉnh riêng cho từng đối tác thương mại của Mỹ. Mục tiêu không chỉ là đáp trả thuế quan mà các nước khác áp lên hàng hóa Mỹ, mà còn nhằm cân bằng những yếu tố được cho là gây bất lợi cho doanh nghiệp Mỹ, bao gồm trợ cấp doanh nghiệp không công bằng, quy định pháp lý, thuế giá trị gia tăng (VAT), tỷ giá hối đoái và các tiêu chuẩn bảo hộ sở hữu trí tuệ lỏng lẻo.

Các rào cản phi thuế quan rất khó đo lường, đặt ra thách thức lớn cho Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ và Bộ Thương mại, hai cơ quan chịu trách nhiệm đề xuất mức thuế mới cho từng quốc gia.

Thuế quan đối ứng có thể được áp dụng theo nhiều cách: Đánh vào từng sản phẩm cụ thể, toàn bộ ngành công nghiệp hoặc áp dụng một mức thuế trung bình đối với hàng hóa nhập khẩu từ một quốc gia.

Về lý thuyết, Mỹ có thể giảm thuế trong một số trường hợp để đảm bảo tính đối ứng, nhưng khả năng này khó xảy ra do chính sách bảo hộ thương mại mà Trump theo đuổi.

Trong chiến dịch tranh cử, Trump từng đe dọa áp thuế 20% đối với tất cả hàng nhập khẩu, ngoại trừ Trung Quốc. Ban đầu, ông đề xuất mức thuế 60% đối với hàng Trung Quốc nhưng sau đó chỉ áp 10%. Chính sách thuế quan đối ứng sẽ linh hoạt hơn, điều chỉnh theo từng đối tác thương mại. Điều này có nghĩa là một số quốc gia, đặc biệt là những nước có ít rào cản đối với doanh nghiệp Mỹ, có thể được miễn trừ phần lớn.

Những quốc gia nào chịu tác động lớn nhất?

Nếu Mỹ áp mức thuế đối ứng tương đương với các nước có thuế suất cao nhất đối với hàng hóa Mỹ, các nền kinh tế mới nổi sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Theo Bloomberg Economics, Ấn Độ, Argentina, phần lớn châu Phi và Đông Nam Á sẽ là những khu vực dễ tổn thương nhất.

Tuy nhiên, tác động có thể lan rộng hơn, vì chính quyền Trump áp dụng cách hiểu rộng về “công bằng” trong thương mại. Mỹ hiện thâm hụt thương mại, tức nhập khẩu nhiều hơn xuất khẩu, và Trump coi đây là một sự bất công. Ông nhiều lần chỉ trích các loại thuế giá trị gia tăng (VAT) mà các nước áp lên hàng Mỹ, đặc biệt là mức 15% của Liên minh châu Âu. Nhật Bản cũng áp dụng VAT, gọi là thuế tiêu dùng.

Trump thường áp dụng chiến thuật gây sức ép trước, đàm phán sau. Trong nhiệm kỳ đầu, ông đã miễn thuế cho một số quốc gia và mặt hàng sau khi các ngành công nghiệp Mỹ vận động mạnh mẽ. Năm 2019, Trung Quốc tránh được một đợt thuế mới nhờ cam kết mua thêm hàng chục tỷ USD hàng hóa Mỹ, bao gồm nông sản. Đầu tháng 2, Trump cũng hoãn áp thuế 25% đối với hàng nhập khẩu từ Mexico và Canada sau khi hai nước này đồng ý siết chặt kiểm soát biên giới nhằm hạn chế nhập cư và buôn lậu ma túy.

Dù vậy, có dấu hiệu cho thấy Trump sẽ cứng rắn hơn nếu tái đắc cử. Chẳng hạn, ban đầu ông ám chỉ Úc có thể được miễn thuế thép và nhôm, nhưng sau đó cố vấn thương mại của ông lại bác bỏ, cho rằng nhôm từ Úc đang "hủy hoại" ngành công nghiệp Mỹ.

Điều này phụ thuộc vào cách hiểu về “công bằng.” Các nền kinh tế mới nổi thường duy trì thuế nhập khẩu cao để bảo vệ ngành sản xuất trong nước và việc làm, đặc biệt là lĩnh vực nông nghiệp, cho đến khi đủ sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.