Gần 1/4 mức tăng của thị trường chứng khoán Nhật Bản trong giai đoạn nền kinh tế dưới chính quyền của ông Shinzo Abe được cho là nhờ hoạt động mua cổ phiếu của BoJ. Do đó, việc bán ra ồ ạt, thiếu kiểm soát có thể khiến thị trường chứng khoán Nhật Bản lao dốc, đồng thời ảnh hưởng đến mục tiêu lạm phát của BoJ.

Tại sao BoJ muốn bán bớt cổ phiếu? Trong bối cảnh các chương trình nới lỏng định lượng (QE) của nhiều ngân hàng trung ương nhằm hỗ trợ nền kinh tế thường dẫn đến các khoản sụt giảm, danh mục đầu tư ETF của BoJ lại là một trường hợp ngoại lệ hiếm hoi mang lại lợi nhuận. Theo ước tính, tổng giá trị mua cổ phiếu 37 nghìn tỷ Yên đã tăng lên mức 77 nghìn tỷ Yên hiện nay. Trước đây, BoJ từng vấp phải chỉ trích rằng họ bóp méo giá cổ phiếu riêng lẻ. Tuy nhiên, những lo ngại này đã phần nào giảm bớt sau khi BoJ giảm lãi suất cho vay cổ phiếu. Hơn nữa, theo Naohiko Baba - Trưởng bộ phận nghiên cứu Nhật Bản tại Barclays, khoản cổ tức khoảng 1.2 nghìn tỷ Yên mà BoJ thu được từ danh mục đầu tư này cũng rất hữu ích. Số tiền này đủ để trang trải chi phí bình thường hóa chính sách tiền tệ, bù đắp chi phí lãi suất cho dự trữ được nắm giữ tại ngân hàng với mức lãi suất chính sách lên tới ít nhất là 0.25%.

Mặc dù danh mục nắm giữ ETF mang lại lợi nhuận, BoJ vẫn cần dừng lại hoạt động này vì một lý do quan trọng: BoJ không phải là một tổ chức nắm giữ cổ phiếu thông thường. Khung kế toán của BoJ phạt nặng việc nắm giữ cổ phiếu. Theo đó, các khoản lỗ tiềm ẩn từ cổ phiếu phải được trích lập dự phòng, nhưng các khoản lợi nhuận tiềm ẩn thì không được ghi nhận. Điều này khiến bảng cân đối kế toán của BoJ dễ bị ảnh hưởng và bất cân bằng trước những biến động giá cổ phiếu.

Vậy Thống đốc Ueda có những lựa chọn nào để thoát khỏi khoản đầu tư này? Trước và trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu, BoJ đã mua khoảng 2.4 nghìn tỷ Yên cổ phiếu do các tổ chức tài chính nắm giữ. Sau những nỗ lực ban đầu không thành công, BoJ đã bắt đầu bán dần số cổ phiếu này từ năm 2016.

Tác động đến thị trường gần như không đáng kể, nhưng tốc độ bán ra lại rất chậm. BoJ có thể áp dụng chiến thuật bán chậm mà chắc tương tự cho việc bán các ETF. Tuy nhiên, với tốc độ như đợt bán cổ phiếu trước đây, để bán hết các ETF sẽ mất khoảng hơn 2 thế kỷ. Mặc dù Thống đốc Ueda cho biết ông không vội vàng, nhưng đây có vẻ là một khung thời gian không thực tế.

Giải pháp thứ hai được thảo luận rộng rãi là giao dịch thỏa thuận (off-market transaction) với Quỹ Đầu tư Lương hưu Chính phủ Nhật Bản (GPIF) - quỹ hưu trí lớn nhất thế giới. Tuy nhiên, lượng cổ phiếu niêm yết nội địa mà BoJ nắm giữ hiện vượt quá khả năng tiếp nhận của GPIF. Việc GPIF tiếp nhận toàn bộ số cổ phiếu này sẽ khiến BoJ đánh mất tính độc lập. Ở một diễn biến khác, chính phủ Nhật Bản đã thành lập các tổ chức mới để thúc đẩy các ưu tiên chính sách khi bối cảnh tài chính ngày càng khó khăn. Quỹ Đại học Nhật Bản được thành lập vào năm 2022 với nguồn vốn 10 nghìn tỷ Yên nhằm hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu. Danh mục đầu tư ETF của BoJ có thể trở thành một khoản tài trợ đáng kể cho bất kỳ lĩnh vực chính sách nào.

Thứ ba, BoJ có thể tham khảo kinh nghiệm của Cơ quan Quản lý Tiền tệ Hồng Kông (HKMA). Vào năm 1998, các quỹ đầu cơ đã cố gắng phá vỡ tỷ giá cố định của đồng đô la Hồng Kông. Họ bán khống (short) cả đồng đô la Hồng Kông và cổ phiếu. Tuy nhiên, thông qua một loạt các can thiệp táo bạo, HKMA đã ngăn chặn cuộc tấn công này bằng cách mua vào 6% thị trường chứng khoán, buộc các quỹ đầu cơ thua lỗ và buộc họ phải bán ra cổ phiếu.

Năm sau đó, Ngân hàng Trung ương Hồng Kông đã chuyển đổi số cổ phiếu nắm giữ thành một quỹ ETF lớn, tên là Tracker Fund of Hong Kong. Sau đó, họ bán ra quỹ này theo từng giai đoạn cho các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức với mức chiết khấu hơn 5%. Đây là kinh nghiệm giá trị mà BoJ có thể tham khảo. Cơ quan Quản lý Tiền tệ Hồng Kông (HKMA) vừa bảo vệ được hệ thống tài chính, vừa thu về lợi nhuận đáng kể. Nếu thực hiện tương tự với cấu trúc tốt, BoJ không chỉ giảm thiểu rủi ro cho bảng cân đối kế toán mà còn có thể thu về khoản lợi nhuận hậu hĩnh. Thêm vào đó, việc bán cổ phiếu thông qua quỹ ETF còn có thể giúp gia tăng tỷ lệ sở hữu cổ phiếu của các hộ gia đình Nhật Bản, phù hợp với mục tiêu của chính phủ. Tuy nhiên, điều quan trọng là BoJ cần lên kế hoạch chi tiết và thực hiện cẩn trọng để đảm bảo thành công.

Mặc dù danh mục đầu tư ETF mang lại lợi nhuận, việc bán tháo chúng trên thị trường chứng khoán mà không gây ra xáo trộn là điều không thực tế, theo Shigeto Nagai, cựu Tổng Giám đốc Vụ Quốc tế của BoJ, hiện đang làm việc tại Oxford Economics. Tuy nhiên, cách tiếp cận của Cơ quan Quản lý Tiền tệ Hồng Kông (HKMA) có thể đạt được nhiều mục tiêu chính sách.

Một bước trung gian hiệu quả có thể là chuyển các khoản nắm giữ sang một quỹ đầu tư quốc gia mới. Điều này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro cho bảng cân đối kế toán của BoJ. Nó cũng sẽ đóng băng rủi ro cho đến khi có một kế hoạch rộng hơn về việc bán ra cho công chúng hoặc tài trợ cho một lĩnh vực chính sách cụ thể.Hơn nữa, với phương pháp hạch toán theo giá vốn sổ sách, quỹ đầu tư quốc gia có thể mua lại các khoản nắm giữ của BoJ với một phần nhỏ giá trị thị trường mà không ảnh hưởng đến bảng cân đối kế toán của ngân hàng trung ương. Lợi nhuận khổng lồ từ chương trình cho phép Thống đốc Ueda có thêm thời gian. Bây giờ, ông cần tận dụng khoảng thời gian này để phối hợp lên kế hoạch với chính phủ.