Khi thị trường chứng khoán và trái phiếu Mỹ đồng loạt rơi tự do trong tuần qua, làm dấy lên những lo ngại về sự bất ổn tài chính, ông chỉ nhẹ nhàng gọi đó là hiện tượng “người dân hơi lo lắng quá mức”. Còn khi tuyên bố tạm dừng một phần mức thuế trong 90 ngày, ông mô tả tất cả biến động chỉ là “chi phí chuyển đổi” trên con đường đưa nước Mỹ bước vào thời kỳ tái thiết huy hoàng. “Cuối cùng, mọi thứ sẽ trở nên tuyệt vời,” ông tuyên bố một cách tự tin, như thể đang kể về một cuộc cách mạng vĩ đại.

Câu chuyện ông Trump đang cố vẽ nên rất rõ ràng: nước Mỹ sẽ phải chấp nhận hy sinh ngắn hạn để đổi lấy một viễn cảnh thịnh vượng dài hạn. Tuy nhiên, các biến động dữ dội gần đây trên thị trường và các chỉ số niềm tin tiêu dùng đang đặt ra câu hỏi lớn: Liệu cái gọi là “đau thương ngắn hạn” có đang bị đánh giá thấp một cách nguy hiểm? Và liệu những “quả ngọt dài hạn” có thực sự tồn tại?

Hiện tại, hệ quả trước mắt từ chính sách thuế quan của ông Trump đã bắt đầu lộ rõ. Trong nhiều tuần qua, thị trường chứng kiến sự phân kỳ đáng kể giữa các dữ liệu kinh tế vĩ mô chính thức và tâm lý tiêu dùng. Chỉ số niềm tin tiêu dùng của Đại học Michigan đã lao dốc xuống còn 50.8 điểm trong tháng 4, mức thấp thứ hai trong lịch sử khảo sát. Lo ngại về chi phí hàng hóa tăng mạnh do thuế quan chính là nguyên nhân chính. Theo khảo sát, người tiêu dùng Mỹ hiện kỳ vọng lạm phát sẽ lên tới 6.7% trong 12 tháng tới – mức cao nhất trong hơn bốn thập kỷ.

Niềm tin doanh nghiệp cũng đảo chiều đáng kể. Nếu như sau cuộc bầu cử năm 2016, giới quản lý doanh nghiệp kỳ vọng một kỷ nguyên thúc đẩy tăng trưởng với cải cách thuế và nới lỏng quy định, thì nay tâm trạng đã đổi khác. Chỉ số niềm tin của các doanh nghiệp nhỏ do Liên đoàn Doanh nghiệp Độc lập Quốc gia (NFIB) công bố đã giảm ba tháng liên tiếp, phản ánh tâm lý ngày càng lo ngại về hướng đi thương mại của Nhà Trắng.

Một số chuyên gia có thể lập luận rằng những dữ liệu khảo sát này mang nặng yếu tố tâm lý. Trên bề mặt, thị trường lao động vẫn khá vững vàng, các chỉ số tiêu dùng theo thời gian thực như chi tiêu thẻ tín dụng vẫn duy trì tích cực. Nhưng khi đi sâu vào chi tiết, bức tranh không mấy sáng sủa. Người tiêu dùng có xu hướng mua sắm trước thời hạn, đặc biệt là đối với xe hơi và thiết bị điện tử, nhằm tránh các đợt tăng giá do tác động của thuế quan. Trong khi đó, số liệu chính thức về lao động thường được công bố với độ trễ, còn các chỉ báo tư nhân cho thấy tình trạng sa thải lao động đang gia tăng nhanh chóng.

Ngày 9/4 vừa qua, khi các mức thuế quan đối ứng chính thức có hiệu lực, các nhà kinh tế tại Goldman Sachs đã phát đi một cảnh báo gây sốc: nguy cơ kinh tế Mỹ rơi vào suy thoái trong vòng 12 tháng tới lên tới 65%. Ngay sau đó, ông Trump tuyên bố tạm hoãn áp thuế trong 90 ngày, khiến Goldman phải điều chỉnh xác suất xuống còn 45%. Mức chênh lệch 20 điểm phần trăm chỉ trong vài ngày – đơn thuần vì một phát ngôn từ Nhà Trắng – là minh chứng rõ ràng cho mức độ bất định mà chính sách thương mại của ông Trump đang gây ra cho toàn bộ nền kinh tế Mỹ.

Cần nhấn mạnh rằng, chỉ cách đây vài tháng, phần lớn các tổ chức dự báo vẫn lạc quan rằng GDP Mỹ sẽ tăng trưởng khoảng 2.5% trong năm nay. Giờ đây, tương lai kinh tế Mỹ giống như một canh bạc tung đồng xu, mà kết quả phụ thuộc phần lớn vào trạng thái cảm xúc và chiến thuật đàm phán thương mại của một người đàn ông.

Còn về dài hạn, mọi thứ có thể bi quan hơn nữa. Chính sách thuế quan về bản chất là một hình thức bảo hộ – và điều đó thường đồng nghĩa với việc nền kinh tế bị méo mó về hiệu quả. Khi dòng vốn và lao động bị chuyển hướng sang những ngành không có khả năng cạnh tranh toàn cầu, năng suất lao động sẽ giảm sút.

Một nghiên cứu toàn diện do Ngân hàng Thế giới công bố năm 2022 – dựa trên dữ liệu của 151 quốc gia từ năm 1963 đến 2014 – cho thấy: nếu thuế quan tăng trung bình 4 điểm phần trăm, sản lượng kinh tế có thể giảm khoảng 0.4% sau 5 năm, chủ yếu do năng suất lao động giảm gần 1%.

Nhưng mức tăng thuế hiện nay ở Mỹ thậm chí vượt xa mọi chuẩn mực thông thường. Dù đã miễn trừ một số mặt hàng như điện thoại và đồ điện tử, thuế hiệu dụng trung bình của Mỹ đã tăng từ 2.5% vào năm ngoái lên hơn 20% trong năm nay – tức gấp gần 5 lần mức mà nghiên cứu của World Bank từng xem xét.

Không dừng lại ở thương mại hàng hóa, thuế quan còn có tác động trực tiếp tới tài khoản vốn – nơi phản ánh dòng đầu tư nước ngoài vào Mỹ. Việc áp thuế mạnh khiến niềm tin vào tài sản Mỹ sụt giảm. Lợi suất trái phiếu chính phủ kỳ hạn 10 năm đã tăng thêm 0.5 điểm phần trăm kể từ đầu tháng 4 – một chỉ báo cho thấy chi phí vay mượn của chính phủ Mỹ đang gia tăng. Về lâu dài, người dân Mỹ sẽ phải gánh vác nhiều hơn khoản nợ chính phủ, khiến nguồn lực bị rút khỏi khu vực tư nhân.

Mô hình Penn Wharton Budget Model đã thực hiện một phân tích tổng thể về tác động kết hợp giữa thương mại và dòng vốn. Kết quả ước tính rằng trong vòng 30 năm tới, GDP Mỹ có thể giảm khoảng 8%, tiền lương bình quân giảm 7%, và tổng vốn đầu tư của nền kinh tế sẽ thấp hơn hơn 10% so với kịch bản không có thuế quan. Điều đó đồng nghĩa với một nước Mỹ có hệ thống cơ sở hạ tầng lỗi thời hơn, đường sá kém chất lượng, sân bay lạc hậu và – trớ trêu thay – các nhà máy thua kém thế giới, bất chấp khẩu hiệu “mang công nghiệp trở lại” của ông Trump.

Tất nhiên, mọi mô hình dự báo dài hạn đều chứa đựng rủi ro sai lệch, đặc biệt khi chính sách của ông Trump liên tục thay đổi theo chu kỳ "đe doạ – hành động – rút lui". Tuy vậy, xác suất đang nghiêng về kịch bản tiêu cực – không chỉ trong năm 2025 mà cả trong nhiều năm tới. Và nếu điều đó xảy ra, “chi phí chuyển đổi” mà ông Trump nhắc đến có thể là một trong những phép nói giảm nói tránh nguy hiểm nhất trong lịch sử kinh tế Mỹ hiện đại.