Bối cảnh

Nông dân vẫn đang tiếp tục gieo trồng nên chưa thể xác định chính xác mức độ chuyển đổi diện tích sang trồng lúa mì. Tuy nhiên, những dấu hiệu ban đầu từ hơn 20 cuộc phỏng vấn với nông dân Canada và Mỹ, các nhà phân tích nông nghiệp, thương nhân và các tổ chức ngành, cho thấy lúa mỳ được lợi lớn trong cuộc chiến thương mại toàn cầu năm nay.

Mức thuế 100% của Trung Quốc đábg lên khô dầu và dầu hạt cải dầu Canada cùng với mối đe dọa thuế quan đối với hạt cải dầu, trong bối cảnh căng thẳng thương mại toàn cầu do Tổng thống Donald Trump khởi xướng, đã khiến nhiều nông dân Canada lo ngại. Kể từ thập niên 1990, diện tích trồng hạt cải dầu của Canada đã tăng gần gấp bốn lần trước khi giảm dần trong những năm gần đây do hạn hán kéo dài, chi phí sản xuất cao và dịch bệnh trên cây trồng. Hiện nay, các mức thuế này được dự báo sẽ thúc đẩy hàng nghìn nông dân tiếp tục thu hẹp diện tích trồng cải dầu, đồng thời tăng diện tích trồng lúa mì lên hàng trăm nghìn đến hàng triệu mẫu Anh, theo ước tính của nông dân và các chuyên gia phân tích.

“Chắc chắn sẽ có một sự chuyển đổi lớn,” Jerry Klassen, một nông dân ở Manitoba đồng thời là nhà phân tích thị trường tại Resilient Capital, chia sẻ. Ông đã chuyển đổi hàng trăm mẫu Anh trên trang trại của mình từ cải dầu sang lúa mì vụ xuân trong năm nay và tin rằng nhiều nông dân khác cũng sẽ làm điều tương tự.

Bản tin của Reuters về tác động của thuế quan lên thị trường ngũ cốc đã phản ánh rõ ràng sự biến động do cuộc chiến thương mại toàn cầu gây ra, khiến các quốc gia láng giềng có sản lượng lúa mì vụ xuân khác biệt rõ rệt. Nguồn cung lúa mì hồi phục của Canada giữ giá ở mức thấp, giúp các nhà xay xát đáp ứng nhu cầu bánh mì toàn cầu và bảo vệ lợi ích người tiêu dùng. Đồng thời, sự chuyển dịch sang trồng lúa mì tại Canada cũng bù đắp phần nào cho sự sụt giảm diện tích trồng dài hạn của Mỹ. Chính phủ Canada đang đầu tư và hỗ trợ nhằm thúc đẩy sự chuyển dịch sang sản xuất lúa mì rộng hơn, nhằm bảo vệ vị thế cường quốc xuất khẩu nông nghiệp thưa dân của Tây Canada trước những áp lực từ bên ngoài.

Động lực của nông dân cũng rất rõ ràng: các giống lúa mì cải tiến mới đã giúp nâng cao hiệu quả và lợi nhuận của loại ngũ cốc này. Adam Dyck, đại diện nhà sản xuất bánh mì Warburtons (Vương quốc Anh) tại Winnipeg, cho biết một số nông dân Canada đã tăng gấp ba năng suất lên mức 90 đến 100 giạ mỗi mẫu Anh kể từ những năm 1990.

Sự chuyển dịch sang trồng lúa mì phản ánh mức độ tổn thương của hạt cải dầu trước các thuế quan. Khoảng 14.5 tỷ CAD (10.59 tỷ USD) xuất khẩu hạt cải dầu của Canada năm 2024 chủ yếu hướng đến Mỹ và Trung Quốc. Thị trường nhiên liệu sinh học Mỹ tiêu thụ phần lớn dầu hạt cải dầu của Canada, trong khi Trung Quốc là thị trường chính mua hạt cải dầu để chế biến dầu ăn và thức ăn chăn nuôi. Trong khi đó, lúa mì Canada được xuất khẩu tới hàng chục quốc gia trên thế giới. Nhiều nông dân Canada kỳ vọng, trong bối cảnh chiến tranh thương mại kéo dài, lúa mì với đa dạng thị trường toàn cầu sẽ là lựa chọn an toàn hơn so với hạt cải dầu vốn phụ thuộc nhiều vào Mỹ và Trung Quốc.

Năm 2024, Canada đã xuất khẩu hai phần ba tổng lượng hạt cải dầu sang Trung Quốc, đồng thời 95% tổng lượng dầu hạt cải dầu xuất khẩu (tương đương 3.5 triệu tấn) được chuyển tới Mỹ. Ngược lại, xuất khẩu lúa mì của Canada rất đa dạng, theo ghi nhận của Bộ Nông nghiệp Mỹ.

Thị trường lúa mì và hạt cải dầu toàn cầu sẽ còn phải chờ đợi vài tuần nữa để biết quyết định cuối cùng của nông dân Canada về loại cây trồng gieo trồng. Báo cáo tiếp theo của Thống kê Canada dự kiến công bố vào ngày 27 tháng 6, khi dữ liệu thu thập được trước khi nông dân hoàn thành việc gieo trồng.

Cỏ đói nghèo

Scott Huso, một nông dân ở Aneta, North Dakota, cho biết ở vùng Bắc Đại Bình nguyên, từ Minnesota đến dãy núi Rockies ở Montana, nhiều nông dân đã giảm diện tích trồng lúa mì để chuyển sang các loại cây trồng như ngô và đậu nành – vốn có lợi nhuận cao hơn. Dữ liệu từ Đại học Minnesota cho thấy năm ngoái, nông dân miền trung Minnesota thu lợi hàng trăm USD mỗi mẫu Anh từ ngô và đậu nành, trong khi trồng lúa mì vụ xuân năm 2024 lại thua lỗ.

“Lúa mì không sinh nhiều lợi nhuận,” Huso thẳng thắn nhận xét.

Tổng sản lượng lúa mì đỏ cứng vụ xuân của Mỹ không thay đổi nhiều kể từ giữa thập niên 1990 nhờ những tiến bộ đáng kể về năng suất trên mỗi mẫu Anh. Tuy nhiên, diện tích trồng đang giảm dài hạn, từ 15-20 triệu mẫu Anh giữa những năm 1990 xuống còn 13-15 triệu vào giữa những năm 2000, rồi tiếp tục giảm còn 10-13 triệu mẫu vào giữa những năm 2010. Bộ Nông nghiệp Mỹ ngày 31 tháng 3 dự báo diện tích trồng lúa mì đỏ cứng vụ xuân năm 2025 sẽ chỉ còn 9,4 triệu mẫu Anh – mức thấp nhất kể từ năm 1970.

Dù vậy, nhu cầu lúa mì vụ xuân vẫn lớn từ các nhà xay xát và ngành làm bánh toàn cầu. Với hàm lượng protein cao, lúa mì này được xem là nguyên liệu chính cho bột mì làm bánh chất lượng cao hoặc dùng để pha trộn với các loại lúa mì kém chất lượng hơn nhằm giảm giá thành. Các vùng đồng bằng Mỹ và Canada là nguồn cung đáng tin cậy nhất cho loại lúa mì vụ xuân chất lượng cao trên thế giới. Tuy nhiên, điều này không đồng nghĩa với việc nông dân Mỹ luôn có được giá cao như kỳ vọng, bởi nguồn cung ổn định từ Canada và các đối thủ như Nga giúp các nhà xay xát tránh các cuộc cạnh tranh giá quyết liệt, gây thất vọng cho nhiều nông dân Mỹ như Huso.

“Bạn không thể thuyết phục những người đam mê lúa mì vào thời điểm này,” Huso – thành viên Ủy ban Lúa mì North Dakota – nói. Những người trồng lúa mì tận tụy như ông cùng các tổ chức như Ủy ban Lúa mì North Dakota và Hiệp hội Lúa mì Mỹ tập trung vào xuất khẩu, đang nỗ lực thuyết phục người mua trả giá cao hơn cũng như các nhà lai tạo phát triển các giống lúa mì tốt hơn để giúp sản phẩm cạnh tranh trên thị trường.

Đó là một cuộc chiến không hề dễ dàng.

Tuy nhiên, tại Canada, bối cảnh có phần khác biệt. Thay vì rút lui, nhiều nông dân đang trở lại với lúa mì.

Vào tháng 5, nông dân Korey Peters đã hoàn tất gieo trồng 1,700 mẫu Anh lúa mì vụ xuân trên trang trại gần Winnipeg. Với các giống mới có năng suất cao hơn, trong khi hạt cải dầu ngày càng đắt đỏ và khó canh tác có lợi ở khu vực của ông, Peters cho biết ông đang dành ngày càng nhiều đất cho lúa mì và ngô.

'Tôi biết một số người gọi nó là ’cỏ đói nghèo,’ nhưng với chúng tôi nó là kế sinh nhai,' Peters nói.