Tuy nhiên, mặc dù Tổng thống Joe Biden đã dày công xây dựng nhằm tạo thế đối trọng với sức mạnh đa chiều của Trung Quốc, bộ máy của Mỹ vẫn còn nhiều điểm yếu về tính thống nhất và định hướng. Bản thân Trump cũng sẽ đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình vận hành và phát triển bộ máy này.

Sự trỗi dậy của Trung Quốc buộc Mỹ phải hành động, tương tự như cách mối đe dọa từ Liên Xô đã thôi thúc Washington từ bỏ chính sách biệt lập để xây dựng một nhà nước an ninh quốc gia. Tuy nhiên, phiên bản hiện đại - được các chuyên gia Henry Farrell và Abraham Newman gọi là "nhà nước an ninh kinh tế" - đang bị sa lầy trong những mâu thuẫn về phối hợp và ưu tiên chính trị.

Nhìn lại lịch sử, tốc độ và sự đồng lòng trong việc xây dựng nhà nước an ninh hậu chiến vẫn là điều khiến người ta phải thán phục. Từ một lực lượng nhỏ bé hơn cả quân đội Bồ Đào Nha vào giữa năm 1939, quân đội Mỹ đã vươn lên thành một trong những đội quân hùng mạnh nhất thế giới khi Thế chiến II kết thúc. Năm 1929, với niềm tin ngây thơ rằng "quý ông không đọc thư của nhau", Ngoại trưởng Henry Stimson đã giải tán cơ quan mật mã quân sự. Nhưng quan điểm này nhanh chóng bị lật đổ với sự ra đời của CIA (1947) và Cơ quan An ninh Quốc gia (1952). Trên chính trường, tư tưởng biệt lập của Đảng Cộng hòa cũng dần tan biến. Minh chứng là vị Tổng thống đắc cử năm 1952 - cựu tướng Đảng Cộng hòa Dwight Eisenhower - đã nhiệt thành theo đuổi chính sách đối ngoại tích cực.

Bước sang thập niên 2010, khi Mỹ bắt đầu xây dựng nhà nước an ninh kinh tế - một chiến lược được Bộ Ngoại giao phát triển dưới thời Obama với tên gọi "nghệ thuật điều hành kinh tế" - họ đối mặt với một Trung Quốc hoàn toàn khác biệt so với Liên Xô trì trệ năm xưa. Bắc Kinh giờ đây kiểm soát chuỗi cung ứng các nguồn tài nguyên thiết yếu và dẫn đầu nhiều lĩnh vực công nghệ cao. Việc áp đặt lệnh cấm vận toàn diện như đã từng làm với Liên Xô và các nước như Cuba trở nên bất khả thi.

Thay vào đó, Washington đã phải vận dụng những công cụ tinh vi hơn - như Farrell và Newman chỉ ra, đôi khi là tái cấu trúc các công cụ cũ như Đạo luật Sản xuất Quốc phòng 1950 - để áp dụng các biện pháp trừng phạt tài chính thông qua hệ thống thanh toán bằng USD, hạn chế thương mại có chọn lọc và kiểm soát xuất khẩu công nghệ. Trước quy mô khổng lồ của Trung Quốc cùng sự phức tạp của nền kinh tế và hệ thống tài chính toàn cầu hiện đại, những biện pháp này đòi hỏi một đội ngũ chuyên gia kỹ thuật tinh nhuệ, dù không phải cơ quan nào cũng đạt được trình độ ngang nhau. Điển hình như Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài thuộc Bộ Tài chính vượt trội hơn hẳn Cục Công nghiệp và An ninh của Bộ Thương mại về kinh nghiệm và thẩm quyền trong việc thực thi các biện pháp trừng phạt tài chính.

Chính phủ liên bang Mỹ giống như một con thủy quái khổng lồ nhiều đầu, chuyển động một cách vụng về. Ngược lại, những chính phủ sở hữu năng lực an ninh kinh tế linh hoạt hơn, điển hình như Úc, thường có cấu trúc quyền lực tập trung và sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan nhà nước. Ngay cả với người không có quá nhiều hiểu biết về vấn đề chính trị, những hạn chế trong việc tạo lập các công cụ thuyết phục hay cưỡng chế cũng hiện rõ, đặc biệt khi việc sử dụng lặp đi lặp lại khiến hiệu lực của chúng dần mai một.

Các biện pháp trừng phạt tài chính tuy đã ngăn chặn được các doanh nghiệp Nga giao dịch bằng USD, nhưng vẫn bất lực trước cỗ máy chiến tranh của Vladimir Putin tại Ukraine. Trung Quốc, Nga và Ấn Độ giờ đây đã chuyển sang sử dụng đồng nội tệ trong thương mại nhiều hơn để tránh các hạn chế. Chiến lược "sân nhỏ, hàng rào cao" của chính quyền Biden trong kiểm soát công nghệ, dù là một khẩu hiệu đầy ấn tượng, lại khó có thể đưa vào thực tiễn. Việc Mỹ kiểm soát công nghệ bán dẫn có thể đã làm chậm bước tiến của ngành chip Trung Quốc, nhưng đồng thời cũng thúc đẩy họ phát triển năng lực nội sinh.

Mỹ còn bị sa lầy trong những mối bận tâm về chủ nghĩa bảo hộ cục bộ, khiến họ xao nhãng trong việc điều hành kinh tế. Việc viện dẫn những lý do an ninh quốc gia mơ hồ để ngăn cản đồng minh bán thép và nhôm cho Mỹ, hoặc thâu tóm các công ty thép Mỹ, không phải hình ảnh của một quốc gia đang dốc toàn lực cho một chiến dịch an ninh kinh tế đáng tin cậy.

Dù còn nhiều khiếm khuyết, có lẽ đây là đỉnh cao của nghệ thuật điều hành kinh tế đa chiều của Mỹ. Trump rõ ràng không phải nhân vật thích hợp để củng cố và vận dụng sáng suốt các quyền lực an ninh kinh tế của Mỹ - trừ phi ta tính đến những sáng kiến phi thường như việc ông đe dọa dùng đòn bẩy thương mại hay quân sự để chiếm đoạt đảo Greenland từ Đan Mạch.

Trump đã ngầm đề xuất thay thế các biện pháp trừng phạt tài chính tinh vi bằng những đòn thuế quan thô thiển. Ông Trump, cùng với những nhân vật thân cận như Elon Musk, đều có khuynh hướng thân thiện với Trung Quốc thay vì đối đầu. Chính quyền của ông sẽ được điều hành bởi những người say mê tiền điện tử - công cụ có thể vô hiệu hóa hệ thống thanh toán USD và làm suy yếu sức ảnh hưởng của đồng tiền này.

Không khó để hình dung cảnh Trump trong cơn thịnh nộ, liên tiếp ban hành các lệnh trừng phạt tài chính mà các quốc gia ngày càng dễ dàng lách qua, hoặc tung ra những đòn thuế quan bừa bãi chỉ khiến Mỹ càng bị đẩy ra ngoài lề hệ thống thương mại toàn cầu. Thời đại này không còn là thập niên 1950, và Donald Trump chắc chắn không phải một Dwight Eisenhower. Biết bao công sức của đội ngũ chuyên gia đã đổ vào việc kiến tạo một nhà nước an ninh kinh tế, dù chưa hoàn hảo. Không quá bi quan khi dự đoán rằng phần lớn thành quả ấy sẽ bị phá hủy tan tành.

* Bài viết trên là quan điểm cá nhân của tác giả Alan Beattie từ tờ báo Financial Times.