Cuộc tái xuất chính trị của Donald Trump đang tạo ra những chấn động chưa từng có trong lòng nước Mỹ, không chỉ làm thay đổi cục diện chính trường liên bang mà còn lan rộng đến các cấu trúc quyền lực tư nhân, nơi các tỷ phú công nghệ như Elon Musk hay những tập đoàn tài chính lớn dần trở thành những trung tâm ảnh hưởng phi chính phủ. Điều này đặt ra một câu hỏi mang tính nền tảng: Liệu Trump đang sở hữu một quyền lực vượt trên luật pháp và hệ thống giám sát của nền dân chủ Mỹ, hay những động thái chính trị của ông chỉ phản ánh một tổng thống bị kiềm tỏa bởi các thể chế lập hiến, các ràng buộc tài chính và sự phản kháng từ hệ thống tư pháp?

Câu hỏi này không chỉ mang ý nghĩa lý luận mà còn tác động trực tiếp đến trật tự quyền lực chính trị - kinh tế Mỹ. Học giả Larry Diamond, một trong những chuyên gia hàng đầu về dân chủ và thể chế chính trị, đã cảnh báo rằng những rủi ro đối với nền dân chủ Mỹ đang gia tăng với tốc độ chưa từng thấy. Ông nhấn mạnh rằng các hành vi mang tính vi hiến, vượt qua khuôn khổ pháp lý thông thường liên tục diễn ra, trong khi các cơ chế kiểm soát và cân bằng quyền lực ngày càng suy yếu trước sức ép chính trị.

Trump – Một tổng thống yếu kém về quyền lực lập pháp?

Một số chuyên gia lập luận rằng Trump không thực sự kiểm soát chính quyền Mỹ theo cách một nhà lãnh đạo toàn quyền vẫn làm. Bằng chứng nằm ở cách thức ông ta sử dụng quyền lực lập pháp. Thay vì tận dụng thế đa số mong manh của Đảng Cộng hòa tại Quốc hội để thúc đẩy những thay đổi mang tính nền tảng, Trump chủ yếu điều hành thông qua sắc lệnh hành pháp – một công cụ vốn không thể thay thế hoàn toàn quy trình lập pháp truyền thống. Nhà báo Ezra Klein nhận định rằng một tổng thống thực sự mạnh mẽ sẽ tìm cách thiết lập nền tảng chính sách vững chắc bằng cách thông qua Quốc hội, thay vì ban hành sắc lệnh có thể bị đảo ngược ngay khi chính quyền kế nhiệm lên nắm quyền. Theo ông, nếu Trump có quyền lực như ông tuyên bố, ông đã có thể ép buộc

Quốc hội thông qua các chính sách cắt giảm chi tiêu hoặc mở rộng quyền kiểm soát hành chính theo hướng tập trung hóa hơn. Quan điểm này nhấn mạnh một thực tế rằng quyền lực của Trump không hoàn toàn tuyệt đối. Lý thuyết "Green Lantern" – vốn cho rằng một tổng thống có thể thực hiện bất kỳ điều gì nếu có đủ quyết tâm – đã bị thực tế chính trị bác bỏ. Dù sở hữu ảnh hưởng lớn trong nội bộ đảng Cộng hòa, Trump vẫn phải đối mặt với những giới hạn của hệ thống thể chế Mỹ, nơi các cơ chế giám sát vẫn tồn tại, dù đã suy yếu đáng kể.

Nhưng Trump đang kiểm soát quyền lực theo cách nào?

Mặc dù quyền lực lập pháp của Trump bị hạn chế, ông ta vẫn sở hữu những công cụ khác để củng cố ảnh hưởng chính trị của mình. Đáng chú ý nhất là sự suy yếu của các lực lượng đối trọng truyền thống trong hệ thống chính trị Mỹ. Trong khi Đảng Dân chủ lâm vào tình trạng chia rẽ nội bộ giữa phe ôn hòa và phe cấp tiến, khiến họ không thể đưa ra một chiến lược thống nhất để đối phó với Trump, thì nội bộ Đảng Cộng hòa lại đang dần bị Trump hóa. Những nhân vật bảo thủ truyền thống như Mitt Romney hay Liz Cheney, từng lên tiếng phản đối Trump, đã dần rời khỏi chính trường hoặc bị loại bỏ bởi các ứng viên trung thành với ông. Điều này giúp Trump củng cố quyền lực trong nội bộ đảng, biến Đảng Cộng hòa thành một tổ chức gần như hoàn toàn trung thành với ông.

Không chỉ nắm quyền kiểm soát chính trị, Trump còn tạo ra những ảnh hưởng đáng kể trong lĩnh vực tư pháp. Với việc bổ nhiệm thành công nhiều thẩm phán bảo thủ, ông đã biến Tòa án Tối cao thành một công cụ chính trị quan trọng, giúp mở rộng quyền lực thông qua các quyết định mang tính tiền lệ có lợi cho Đảng Cộng hòa. Các phán quyết gần đây về quyền miễn trừ pháp lý của tổng thống và sự kiểm soát hành chính đã tạo ra một môi trường pháp lý thuận lợi cho Trump, nếu ông tái đắc cử.

Bên cạnh đó, Trump còn tận dụng sức mạnh của các tập đoàn công nghệ lớn để kiểm soát thông tin và định hướng dư luận. Elon Musk, người đã mua lại Twitter (nay là X), đã tạo ra một nền tảng truyền thông có lợi cho các nhóm cực hữu, nơi các thuật toán bị thao túng để giảm thiểu tiếng nói phản biện. Điều này giúp Trump có một kênh truyền thông mạnh mẽ ngoài hệ thống báo chí truyền thống, góp phần tạo ra một hệ sinh thái thông tin mang tính kiểm soát cao.

Tác động kinh tế của một chính quyền chuyên chế

Việc Trump ngày càng gia tăng quyền lực không chỉ là một vấn đề chính trị mà còn có tác động đáng kể đến nền kinh tế và thị trường tài chính Mỹ. Các chính sách mang tính bất ngờ và thiếu ổn định của Trump có thể khiến thị trường chứng khoán rơi vào trạng thái biến động cao, khi những quyết định đơn phương về thuế quan, quy định thương mại hoặc chính sách tiền tệ tạo ra tâm lý bất an trong giới đầu tư. Nếu Trump tiếp tục theo đuổi chính sách cô lập kinh tế và đối đầu với các đồng minh truyền thống, Mỹ có thể mất đi sự hấp dẫn đối với dòng vốn đầu tư quốc tế. Các nhà đầu tư có thể tìm kiếm những thị trường ổn định hơn, làm suy yếu vị thế của đồng USD trong hệ thống tài chính toàn cầu.

Một hệ quả khác là sự phân hóa tài khóa giữa các bang. Các bang do Đảng Dân chủ kiểm soát, vốn là những trung tâm kinh tế hàng đầu như California và New York, có thể tìm cách giảm sự phụ thuộc vào Washington. Nếu xung đột chính trị tiếp tục leo thang, Mỹ có thể đối mặt với nguy cơ chia rẽ tài khóa, dẫn đến những hệ lụy lâu dài đối với nền kinh tế liên bang.

Liệu Trump có thể bị kiềm chế?

Rào cản lớn nhất đối với Trump không phải là hệ thống chính trị hay cơ chế lập hiến, mà chính là phản ứng của công chúng Mỹ. Nếu người dân không nhận thức được những nguy cơ từ một chính quyền mang xu hướng chuyên chế, Trump có thể tiếp tục mở rộng quyền lực mà không gặp phải sự phản kháng đáng kể. Những thay đổi về luật pháp, sự suy yếu của báo chí độc lập và sự kiểm soát thông tin đều có thể góp phần tạo ra một hệ thống chính trị khó có thể đảo ngược.

Trên lý thuyết, Trump bị hạn chế bởi các cơ chế kiểm soát quyền lực truyền thống. Nhưng trên thực tế, ông đang tạo ra một hệ thống quyền lực song song, nơi các định chế truyền thống dần mất đi khả năng giám sát. Nếu xu hướng này tiếp tục, Mỹ có thể tiến đến một thời kỳ chính trị mà quyền lực không còn nằm trong tay thể chế, mà thuộc về một cá nhân – một Trump với quyền lực không giới hạn.