'Vạn Lý Trường Thành' nợ có thể không phải là trở ngại đối với nỗ lực thúc đẩy chi tiêu của Tập Cận Bình tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Theo một số số liệu, Chủ tịch Trung Quốc đã dốc sức để hỗ trợ tăng trưởng GDP đang chậm lại. Hiện tại, các quan chức đang có cái nhìn rộng hơn về số dư trong tài khoản của đất nước. Điều này có thể mở ra một chương mới về tài khóa cho Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.

Mặc dù đã giảm leo thang trong cuộc chiến thương mại toàn cầu tháng này, Trung Quốc vẫn đối mặt với thuế quan bổ sung 30% đối với hàng xuất khẩu sang Hoa Kỳ. Cuộc khủng hoảng bất động sản, áp lực giảm phát và nỗi lo thất nghiệp khiến những người tiết kiệm tích trữ tiền thay vì chi tiêu.

Tuy nhiên, vẫn còn hạn chế không gian để tung ra các gói kích thích bổ sung theo các quy tắc truyền thống. Trong quá khứ, Quốc vụ viện hiếm khi dự kiến thâm hụt ngân sách lớn hơn 3% GDP, một ngưỡng tương tự với tiêu chí Maastricht hiện đã không còn hiệu lực của khu vực đồng euro. Tuy nhiên, Trung Quốc đã vượt qua giới hạn đó ba lần kể từ đại dịch Covid.

Năm nay, Thủ tướng Lý Cường lên kế hoạch tăng thâm hụt lên 4% GDP quốc gia. Nhìn chung, tính đến các tài khoản công khác mà chính phủ trung ương sử dụng để cấp vốn cho chi tiêu an sinh xã hội, cơ sở hạ tầng và các lĩnh vực khác, thâm hụt thực tế của Trung Quốc có thể tăng lên 9.9% GDP trong năm nay từ mức 7.7% vào năm 2024, theo ước tính của HSBC.

Cho đến nay, Bắc Kinh không gặp khó khăn trong việc cấp vốn cho các khoản chi tiêu bổ sung. Việc phát hành Trái phiếu quốc tế chính phủ đặc biệt trong năm 2024 và 2025 đã vượt mức 11.2 nghìn tỷ nhân dân tệ (1.55 nghìn tỷ USD), tương đương gần 10% GDP. Tiền thu được đã tài trợ cho các chương trình bao gồm trợ cấp tiền mặt cho người tiêu dùng thay thế thiết bị, xe cộ và đồ điện tử cũ. Con số này ngang bằng với tỷ lệ kích thích mà Trung Quốc đã chi trong hơn hai năm để giảm thiểu tác động của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008.

Mặc dù tổng nợ chính phủ của Trung Quốc cao tới 124% GDP theo Quỹ Tiền tệ Quốc tế, Bắc Kinh vẫn khẳng định họ có thể chi tiêu nhiều hơn nữa. Một nguồn gốc cho sự tự tin này có thể là sự sẵn sàng mới trong việc tập trung vào những gì Trung Quốc sở hữu, tương đương với những gì họ nợ.

Chương mới về tài khóa Trung Quốc

Trong khi thảo luận về nợ công, các quan chức Trung Quốc bắt đầu chuyển hướng chú ý sang giá trị tài sản nhà nước — bao gồm cổ phần khổng lồ trong những doanh nghiệp như Ngân hàng Trung Quốc (214 tỷ USD) hay PetroChina (203 tỷ USD).

Một báo cáo trình Quốc vụ viện vào tháng 12 cho biết tổng tài sản ròng của khu vực công Trung Quốc trong năm 2023 lên tới 184 nghìn tỷ nhân dân tệ (khoảng 25 nghìn tỷ USD), tương đương 136% GDP. Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc cũng nhấn mạnh quan điểm này trong báo cáo chính sách tiền tệ quý đầu năm, cho rằng cần đánh giá đồng thời cả nợ và tài sản của nhà nước khi so sánh với Mỹ hay Nhật.

Trích dẫn báo cáo từ Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc, ngân hàng trung ương ước tính tổng tài sản chính phủ Trung Quốc tương đương 166% GDP cuối năm 2022. Riêng lợi ích cổ phần trong doanh nghiệp nhà nước đã chiếm tới 119% GDP — cao gấp năm lần mức trung bình toàn cầu. Với cách nhìn này, ngân hàng trung ương kết luận rằng việc mở rộng vay nợ vẫn nằm trong mức “bền vững” so với các nền kinh tế lớn khác.

Trung Quốc không phải quốc gia đầu tiên mở rộng cách đánh giá tình trạng tài khóa. Tháng 10 năm ngoái, Vương quốc Anh thay đổi tiêu chí nợ công, với Bộ trưởng Tài chính Rachel Reeves tuyên bố sẽ tập trung vào nợ tài chính ròng — chỉ tiêu bao gồm cả tài sản khu vực công như khoản vay sinh viên. Trong khi đó, New Zealand đã thay đổi điểm neo tài khóa từ năm 1989. Ngoại trừ vài năm sau khủng hoảng tài chính 2008, động đất 2011 và đại dịch, tài sản ròng công của nước này liên tục cải thiện, giúp chính phủ chống chịu hiệu quả với các cú sốc lớn.

Lãnh đạo Trung Quốc đã úp mở về sự thay đổi tương tự từ tháng 7 năm ngoái. Sau Hội nghị Trung ương 3, sự kiện chính trị năm năm một lần — một nghị quyết đề cập khả năng đưa vào khái niệm “quản lý số dư tài khoản vĩ mô quốc gia”, mở đường cho cách tiếp cận tài khóa linh hoạt hơn.

Khai thác tối đa tài sản nhà nước

Trung Quốc cần một mô hình mới để tiếp cận tài chính công — đặc biệt trong bối cảnh nguồn thu từ đất đai, vốn là trụ cột tài chính của chính quyền địa phương từ những năm 1990, đang suy giảm nghiêm trọng sau khủng hoảng bất động sản bắt đầu từ năm 2020. Nếu Bắc Kinh muốn biến tài sản nhà nước thành điểm tựa tài khóa, có nhiều cách để hiện thực hóa điều đó.

Một hướng đi là cho phép chính quyền địa phương thế chấp tài sản nhà nước — thay vì dự án bất động sản — làm tài sản đảm bảo để vay vốn. Điển hình, tháng 12 năm 2020, tỉnh Quý Châu đã chuyển giao một phần cổ phần trị giá 275 tỷ USD trong công ty sản xuất rượu Kweichow Moutai sang một pháp nhân nhà nước mới. Pháp nhân này, với bảng cân đối tài chính vững vàng hơn, đã sử dụng tài sản đó để xử lý nợ và huy động vốn. Tỉnh Giang Tô cùng nhiều địa phương khác cũng đang thực hiện bước đi tương tự.

Bên cạnh đó, Trung Quốc còn dư địa để khai thác tài sản hiện hữu hiệu quả hơn. Ủy ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc đang thúc đẩy các doanh nghiệp niêm yết gia tăng chi trả cổ tức. Theo Securities Times, tổng cổ tức doanh nghiệp nhà nước nộp về ngân sách trung ương đã đạt 1.2 nghìn tỷ nhân dân tệ, tăng hơn 15% so với năm trước. “Quản lý giá trị thị trường” hiện là một trong những tiêu chí then chốt để đánh giá hiệu suất của lãnh đạo doanh nghiệp nhà nước.

Một hướng khác là thanh lý tài sản. Theo Rhodium Group, nếu bán 10% tài sản của các doanh nghiệp nhà nước, Trung Quốc có thể thu về khoản tiền tương đương từ 11% đến 21% GDP. Trung Quốc từng làm điều này vào thập niên 1990 khi tư nhân hóa các công ty lớn như China Mobile hay PetroChina nhằm thu hút dòng vốn USD.

Tuy nhiên, việc sử dụng hiệu quả tài sản nhà nước đòi hỏi minh bạch và dữ liệu đáng tin cậy — điều mà các chuyên gia như Dag Detter và Ian Ball, tác giả một cuốn sách về chủ đề này, cho là điều kiện tiên quyết. Mặc dù Bắc Kinh chưa phản hồi yêu cầu thông tin chi tiết từ Reuters Breakingviews, Trung Quốc vẫn cam kết tăng cường minh bạch tài chính công.

Tất nhiên, Trung Quốc trong quá khứ từng nhiều lần mở rộng vay nợ, và chưa rõ liệu họ có thực sự sẵn sàng từ bỏ quán tính đó hay không. Muốn quản lý tài sản hiệu quả, Bắc Kinh cũng cần hạn chế can thiệp vào hoạt động của chúng. Hơn nữa, nhà đầu tư nước ngoài — đặc biệt là Mỹ — hiện không mấy mặn mà với cổ phiếu Trung Quốc, khiến giá trị thị trường nhiều doanh nghiệp niêm yết thậm chí thấp hơn giá trị sổ sách, làm cho việc bán tài sản trở nên nhạy cảm về mặt chính trị. Ngay cả khi có thể huy động được tiền, nguồn thu từ bán tài sản một lần cũng không đủ để tài trợ cho chi tiêu thường xuyên.

Sau cùng, bằng việc thúc đẩy cách tiếp cận rộng hơn trong đánh giá cán cân tài khóa, Bắc Kinh có thể cải thiện hình ảnh tài chính quốc gia và mở đường cho một gói kích thích lớn hơn. Đo lường giá trị tài sản chỉ là bước đầu — bài toán thực sự nằm ở khâu quản trị.